محبت اهل بیت(علیهم السلام)، شرط قبولی اعمال(یادداشت نخست)

به نقل از ابواُمامه باهلی: پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: "اگر بنده ای هزار سال در میان صفا و مروه خدا را عبادت کند و هزار سال دیگر و هزار سال دیگر، امّا محبت ما را نداشته باشد، خداوند او را حتما در آتش دوزخ سرنگون می سازد" و سپس این آیه ر اتلاوت نمود: "قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی" ^{1. 2}

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): اگر بنده ای هزار سال خدا را عبادت کند و سپس چون قوچ، قربانی شود، امّا با بغض به ما اهل بیت نزد خداوند آید، خدا عملش را به خودش بر می گرداند.³

اولین باری که با این روایات مواجه شدم، این مطلب سخت ذهن مرا به خود مشغول کرده بود که آیا امکان دارد فردی که سابقه‌ی عبادت طولانی خدا را دارد ولی به سبب دشمنی و نداشتن محبت اهل بیت(علیهم السلام)، همه‌‌ی اعمال و رفتار خوبش نادیده گرفته شود و نه تنها که به او اجر و مزدی ندهند بلکه او را نیز عذاب کرده و خداوند او را لعنت کند؟

تا این که توجهم به آیاتی که خداوند شیطان را مورد خطاب قرار داده است جلب شد به عنوان نمونه آیه 34 سوره بقره که بعد از این که خدا به شیطان دستور می دهد بر آدم سجده کند و او از این امر امتناع می ورزد (وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکه اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلیسَ أَبى‏ وَ اسْتَکبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرین)، حق تعالی در خطاب به او می فرماید: (قالَ اخْرُجْ مِنْها مَذْؤُماً مَدْحُوراً لَمَنْ تَبِعَک مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْکمْ أَجْمَعین) "از آن (مقام)، با ننگ و عار و خوارى، بیرون رو! و سوگند یاد مى‏کنم که هر کس از آنها از تو پیروى کند، جهنم را از شما همگى پر مى‏کنم."»⁴

این آیه اشاره بر این مطلب دارد که بعد از این‌که شیطان از دستور خداوند نافرمانی می‌کند، خداوند متعال او را کافر می‌نامد و از درگاه خود بیرون می‌راندش، و این در حالی است که در رابطه با میزان عبادت ابلیس در روایات آورده شده است:

«فِی أَسْئِلَه الزِّنْدِیقِ الْمُدَّعِی لِلتَّنَاقُضِ فِی الْقُرْآنِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ7 الْإِیمَانُ بِالْقَلْبِ ه ُوَ التَّسْلِیمُ لِلرَّبِّ وَ مَنْ سَلَّمَ الْأُمُورَ لِمَالِکهَا لَمْ یسْتَکبِرْ عَنْ أَمْرِهِ کمَا اسْتَکبَرَ إِبْلِیسُ عَنِ السُّجُودِ لِآدَمَ وَ اسْتَکبَرَ أَکثَرُ الْأُمَمِ عَنْ طَاعَه أَنْبِیائِهِمْ فَلَمْ ینْفَعْهُمُ التَّوْحِیدُ کمَا لَمْ ینْفَعْ إِبْلِیسَ ذَلِک السُّجُودُ الطَّوِیلُ فَإِنَّهُ سَجَدَ سَجْدَه وَاحِدَه أَرْبَعَه آلَافِ عَامٍ ... فَکذَلِک لَا تَنْفَعُ الصَّلَاة وَ الصَّدَقَه إِلَّا مَعَ الِاهْتِدَاءِ إِلَى سَبِیلِ النَّجَاة وَ طَرِیقِ الْحَقِّ الْخَبَرَ.»

«امیرالمؤمنین(علیه السلام) در پاسخ به سؤال زندیق که ادعای وجود تناقض در قرآن می‌کرد فرمودند: ایمان با قلب، آن است که تسلیم پروردگارت باشی و کسی که امور را به صاحب و مالکش می‌سپارد، از امر او (خداوند) سرکشی نمی‌کند همانطور که ابلیس از سجده بر آدم سرباز زد و بیشتر امّت‌ها نیز از اطاعت انبیاءشان سرباز زدند لذا با این وجود توحیدشان به آنان نفعی نرساند (به خاطر عدم اطاعت از انبیاء) همانند ابلیس که آن سجده‌های طولانی‌اش برای او سودی نداشت در‌حالی‌که هر سجده‌ی او چهار هزار سال طول می‌کشید... و همچنین نماز و صدقه جز با هدایت یافتن به راه نجات (اطاعت از حجج الهی) سودی نمی‌رساند.»⁵

حال که خداوند شیطان را با آن میزان عبادت، به راحتی از درگاه خود خارج می‌سازد دیگر جایی برای عبادات سایرین باقی نمی ماند که شاید عبادات تمامی آنان را با همدیگر محاسبه نمایند به میزان عبادت ابلیس نباشد.

  آری این روحیه‌ی سرباز زدن از اطاعت محض از حجت الهی(که این اطاعت به دستور خود خداوند است ولی برخی کور دلان آن را شرک می دانند در صورتی که خود خداوند دستور به اطاعت از آنان داده است) باعث هلاکت برخی در طول تاریخ شده است از جمله ابلیس که به خداوند می گوید تو را چنان عبادت می کنم که هیچ کس آنگونه عبادتت نکرده است، امّا بگذار بر انسان سجده نکنم که خداوند در جواب می فرماید تو می خواهی آن گونه که خودت می خواهی مرا عبادت کنی امّا تو باید آنچنان که من می‌خواهم مرا اطاعت کنی:

قالَ الصَّادِقُ (علیه السلام) فَأَوَّلُ مَنْ قَاسَ إِبْلِیسُ وَ اسْتَکْبَرَ وَ الِاسْتِکْبَارُ هُوَ أَوَّلُ مَعْصِیَةٍ عُصِیَ اللَّهُ بِهَا قَالَ فَقَالَ إِبْلِیسُ یَا رَبِّ أَعْفِنِی مِنَ السُّجُودِ لآِدَمَ وَ أَنَا أَعْبُدُکَ عِبَادَةً لَمْ یَعْبُدْکَهَا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ لَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ فَقَالَ اللَّهُ لَا حَاجَةَ لِی إِلَى عِبَادَتِکَ إِنَّمَا أُرِیدُ أَنْ أُعْبَدَ مِنْ حَیْثُ أُرِیدُ لَا مِنْ حَیْثُ تُرِیدُ فَأَبَى أَنْ یَسْجُدَ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى فَاخْرُجْ مِنْها فَإِنَّکَ رَجِیمٌ وَ إِنَّ عَلَیْکَ لَعْنَتِی إِلى‏ یَوْمِ الدِّینِ ...

امام صادق(علیه السلام): اولین کسی که قیاس کرد و کبر ورزید ابلیس بود که تکبر اولین معصیتی بود که با آن خداوند عصیان شد و [ایشان]فرمود ابلیس گفت ای پروردگارم از سجده من بر آدم بگذر و من تو را چنان عبادتی می کنم که هیچ ملک مقرب و نبی مرسلی آن گونه تو را عبادت نکرده باشد، خداوند در پاسخ فرمود: مرا به عبادت تو نیازی نیست من می‌خواهم آن گونه و از آن طریقی که می‌خواهم عبادت شوم نه آن گونه که تو می‌خواهی پس ابلیس از سجده بر آدم ابا کرد و خداوند به او فرمود خارج شو که تو(از درگاه من) رانده شده‌ای و لعنت من تا روز قیامت بر تو باد...

از این روست که در روایات در شان اهل بیت(علیهم السلام) می خوانیم:

«وَ الْبَابُ الْمُبْتَلَى بِهِ النَّاسُ مَنْ أَتَاکُمْ نَجَا وَ مَنْ لَمْ یَأْتِکُمْ هَلَک»⁶

شما بابی هستید که مردم از طریق شما آزموده می‌شوند پس هر کس به سوی شما آید نجات یافته است و هر کس به سویتان نیاید هلاک گشته است.

 

 منابع:

 

1.       شوری/ 23 .

2.       تاریخ دمشق، ج42، ص 65، ح 8412.

3.       المحاسن، ج1، ص271، ح527.

4.       اعراف/ 18.

5.       بحار الانوار، ج84، ص 5.

6.       من لایحضره الفقیه، ج2، ص613.