آداب دعا

از آنجا که برای هر انسانی تقدیر و برنامه ای مقدر شده است که او طبق آن برنامه زندگی خواهد کرد و در آن برنامه، میزان عمر او، چگونگی حیات و زمان مرگ او و حتی ریز ترین اتفاقات زندگی اش ثبت شده است، لذا خداوند که کریم و رحیم و رئوف مطلق است فرصت هایی را برای انسان قرار داده است تا او بتواند بوسیله آن، تقدیرات خود را تغییر دهد که یکی آز ان ابزار و فرصت ها دعا می باشد و بهترین زمان برای تغییر تقدیرات شب های قدر است.

ان لله فی ایام دَهرِکم نَفَحَات الا فَتَعَرَضَّوا لَها

همانا برای حدا در روزگار شما نسیم هایی است، آگاه باشید تا در معرض آنها قرار گیرید.(عوالی الآلی، 1، 296)

از این رو لازم دانستیم تا برای بهره مندی بیش از پیش از این شبهای عزیز ارزش و شرایط و موانع استجابت دعا را بر اساس روایات نورانی اهل بیت(علیهم السلام) ذکر نماییم ان شاء الله که مورد قبول و استفاده عزیزان واقع گردد.

دعا در لغت به معنای خواندن(صدا زدن) و در خواست کردن است که این واژه در اصطلاح در مورد خواندن خدا و مسئلت از او به کار می رود لذا می توان گفت دعا برقراری رابطه میان انسان و خداست؛ رابطه میان موجودی ضعیف به نام انسان و خداوند که غنی بالذات است.

اهل بیت(علیهم السلام) به دعا توجه زیادی نشان داده اند و مردم را به دعا کردن تشویق و ترغیب نموده اند، چنانکه پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

دعا مغز عبادت است و هیچ کس با دعا کردن هلاک نمی شود.(کافی، 2، 468)

و نیز امام صادق می فرمایند:

دعا عبادت پروردگار است.(کافی، 2، 467)

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده اند:

نیکی به پدر و مادر عمر را افزون کند و دروغ روزی را کاهش دهد و دعا قضا را دفع کند.(کنز العمال، 16، 466)

و دعا تنها در زمینه مسائل خاص و یا معنوی نمی باشد بلکه تمامی امور زندگی را در بر می گیرید:

امام صادق(علیه السلام):

هر که نگران باشد بلایی به او برسد و پیش از رسیدن بلا دعا کند خداوند هرگز آن بلا را به او نرساند.(مکارم الاخلاق، 2، 10)

و نیز در روایاتی دیگر آمده است:

خداوند به موسی وحی فرمود: ای موسی! هر چه نیاز داری از من بخواه، حتی علوفه گوسفند و نمک خمیرت را.(بحار الانوار، 93، 303)

و پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

برای هر حاجتی که دارید، حتی اگر بند کفش باشد، دست خواهش به سوی خداوند دراز کنید؛ زیرا تا او آنرا آسان نگرداند آسان(برآورده) نشود.(بحار الانوار، 93، 303).

 

الف ـ شرایط و موانع دعا

1ـ شناخت خداوند

امام صادق(علیه السلام) در پاسخ به گروهی که از ایشان پرسیدند: چرا ما دعا می کنیم، اما مستجاب نمی شود؟ - : چون کسی را می خوانید که نمی شناسید.(بحار الانوار، 7ف 93)

آری شناخت مقام، عزمت و قدرت بی انتهای خداوند و این که هیچ برگی از درخت بی اذن او بر زمین نمی افتد، در اجابت دعا تأثیر دارد چرا که اگر همه کائنات دست به دست هم دهند تا مشکل فردی بر طرف شود ولی او نخواهد آن مشکل به هیچ وجه از بین نمی رود ولی به عکس اگر تمام هستی مانع حل مشکل آن فرد شوند اما خداوند خلاف آن را بخواهد آن مشکل حل خواهد شد.

لذا بعد از شناخت خداوند باید به مقتضای این شناخت عمل کرد و صرف اینکه بدانیم خداوند قدرت مطلق است و تنها اوست که می تواند دعای ما را اجابت نماید کافی نیست:

امیر المومنین(علیه السلام) در پاسخ به این سوال که خداوند فرموده است "مرا بخوانید تا اجابتتان کنم" پس چرا دعا می کنیم ولی دعایمان اجابت نمی شود؟

- : [ایشان فرمودند] زیرا دلهای شما هشت خیانت کرده است: نخستین آنها این است که شما خدا را شناختید اما حق او را چنان که بر شما واجب کرده است ادا نکردید؛ بنابر این، شناخت شما به کارتان نیامد ... وقتی درها و راههای دعا را بسته اید چه دعایی از شما مستجاب می شود؟! (اعلام الدین، 269)

2ـ کسب حلال

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) همانا بنده دستش را(برای دعا) به درگاه خداوند بالا می برد در حالی که خوراکش حرام است؛ با چنین حالی چگونه دعایش مستجاب می شود؟! (ارشاد القلوب، 149)

3ـ حضور و رقت قلب در هنگام دعا

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم): بدانید که خداوند، دعایی را که از دلی غافل و بی خبر باشد نمی پذیرد.(بحار الانوار، 93، 321)

و نیز ایشان فرموده اند:

خداوند دعایی را که با سنگدلی همراه باشد نمی پذیرد.(کافی، 2، 473)

4ـ گناه نکردن

امام باقر(علیه السلام): (گاه) بنده از خداوند حاجتی را می خواهد و از شأن خداست که آن را در آینده ای نزدیک یا با تأخیر بر آورده سازد؛ اما بنده مرتکب گناه می شود. پس، خداوند به فرشته می گوید: حاجت او را برآورده مساز و او را از آن محروم گردان؛ زیرا او خود را در معرض خشم من نهاد و مستوجب محرومیت از سوی من شد.(بحار الانوار، 73، 329)

5ـ ستم نکردن و حق کسی را بر گردن نداشتن  

امیرالمومنین(علیه السلام): خداوند به عیسی بن مریم وحی فرمود: به اشراف بنی اسرائیل بگو که ... من دعای هیچ یک از کسانی را که حقی از مخلوقات مرا به گردن دارند، اجابت نمی کنم. (الخصال، 337، 40)

 

ب ـ آداب و مراحل دعا کردن

1ـ گفتن بسم الله در ابتدای دعا

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم): دعایی که با" بسم الله الرحمن الرحیم" آغاز گردد رد نمی شود. (الدعوات، 52، 131)

2ـ تمجید خداوند

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم): هر دعایی که با تمجید(خداوند) آغاز نگردد نافرجام است. (بحار الانوار، 93، 317)

3ـ صلوات بر محمد و خاندانش

امام صادق(علیه السلام): هر که خواهد حاجتی را از خداوند طلب کند، با صلوات فرستادن بر محمد و آل او آغاز کند، سپس حاجتش را بخواهد و در پایان نیز بر محمد و آل محمد صلوات فرستد، زیرا خداوند کریمتر از آن است که آغاز و انجام دعا را بپذیرد و وسط را واگذارد؛ چرا که صلوات بر محمد و آل محمد از خداوند پوشیده نمی ماند. (مکارم الاخلاق، 2، 19)

4ـ شفیع قرار دادن اهل بیت(علیهم السلام)

امام کاظم(علیه السلام): هرگاه خواستی از خداوند حاجتی را طلب کنی، بگو: خدایا! به حق محمد و علی از تو مسألت می کنم؛ زیرا آن دو را نزد تو منزلتی است. (الدعوات، 51، 127)

5ـ اعتراف به گناه

امام صادق(علیه السلام): (در دعا) ابتدا باید خدا را ستود، سپس به گناه اعتراف نمود آن گاه حاجت را خواست. (بحار الانوار، 93، 318)

6ـ دست ها را رو به آسمان دراز کردن

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم): به درستی که شما با حیا و بزرگوار است و شرم می کند از اینکه بنده اش دست نیاز به درگاهش دراز کند و در جواب، او را رد نماید. (المحجة البیضاء، 2، 288)

7ـ تضرع و ابتهال

در بحار الانوار آمده است خداوند به عیسی فرمود: ای عیسی! مرا چون شخص اندوهگین و در حال غرق که فریاد رسی ندارد بخوان ... مرا جز با خواری و زاری و خلوص مخوان، که هرگاه با چنین حالی مرا بخوانی اجابتت کنم. (بحار الانوار، 93، 318)

8ـ دعا کردن برای همه

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم): هرگاه یک نفر دعا می کند برای همه دعا کند، زیرا این دعا به اجابت نزدیکتر است. کسی که پیش از دعا کردن برای خود برای چهل نفر از برادرانش دعا کند، آن دعا در حق آنان و در حق خودش مستجاب شود. (بحار الانوار، 93، 313)

9ـ دعا به صورت گروهی

امام صادق(علیه السلام): هیچ گاه چهار نفر فراهم نگشتند و برای مطلبی به درگاه خداوند دعا نکردند، مگر این که با اجابت آن دعا از هم پراکنده شدند. (کافی، 2، 487)

10ـ زیاد نشمردن خواسته

امام باقر(علیه السلام): هیچ خواسته ای را زیاد مشمارید، زیرا آنچه نزد خداست بیش از آن است که می پندارید. (مکارم الاخلاق، 2، 97)

11ـ خوشبینی به اجابت دعا

امام صادق(علیه السلام): چون دعا کنی چنین خیال نما که حاجتت بر در خانه است. (کافی، 2، 473)

12ـ پافشاری بر خواسته

امام باقر(علیه السلام): به خدا سوگند هیچ بنده  مومنی در حاجت خود به درگاه خداوند اصرار نورزد، مگر آن که حاجتش را بر آورد. (کافی، 2، 475)

 

ج ـ اجابت دعا

گاهی به دلایلی خداوند دعایی را اجابت نمی کند و گاه نیز اجابت آن را به تأخیر می اندازد از این رو با توجه به روایات برخی دلایل این مطلب را ذکر می نماییم:

1ـ ناسازگاری دعا با حکمت الهی

امام علی(علیه السلام): کرم خداوند با حکمت او تضاد پیدا نمی کند، از اینروست که هر دعایی مستجاب نمی شود. (غررالحکم، ح 3478)

2ـ علاقه خداوند به شنیدن صدای بنده مومن

امام صادق(علیه السلام): گاه مومن خدایش را می خواند و حاجتی را در خواست می کند و خداوند اجابتش را به تاخیر می اندازد زیرا علاقه دارد بنده مومن بیشتر او را بخواند و خدایش را بیشتر بشنود و چون روز قیامت فرا می رسد گوید: بنده من اجابت دعای تو را به تاخیر انداختم و در مقابل آن ثواب فراوانی به تو خواهم داد. (عدة الداعی، 201)

3ـ عِوَض آن در آخرت داده می شود

امام صادق(علیه السلام): مومن پاداش نیک (و چشمگیر) آخرت را که می بیند آرزو می کند که کاش هیچ دعایی از او در دنیا مستجاب نمی شد.(کافی، 2، 491)